Sinema, toplumun aynası olarak birey, aile ve toplumsal yapı üzerine birçok türde eser üretmiştir. Aile temalı filmler ise insan ilişkilerinin en temel yapı taşlarından biri olan “aile” yi farklı yönleriyle ele alır. Bu çalışmada 2009 yapımı Amerikan filmi The Joneses (Örnek Aile) ile 2019 yapımı Oscar Ödüllü Güney Kore filmi Parasite (Parazit) filmleri üzerinden iki farklı türdeki aile anlatısı incelenecektir. Örnek aile filmi, tüketim kültürünü eleştiren bir drama-satir filmiyken; Parazit, sınıf farlılıklarını ortaya koyan kara mizah ve gerilim türlerini içerisinde barındıran bir filmdir. Şimdi gelin iki filmimizin de konularına ve kullanılan metaforlar, bazı önemli diyaloglar üzerinden ne tür çıkarımlarda bulunabileceğimize bakalım.
Filmlerin Bize Söyledikleri
Joneses’lar(Örnek Aile) gerçekte bir aile olmayıp bir şirketin tanıtım ve pazarlama biriminin hücre ailelerinden birinin üyeleridir. Örnek aile, ABD’nin güney eyaletlerinden Georgia’da yer alan ve sadece zenginlerin oturduğu lüks bir banliyöye yerleştirilir. Görevleri şirketin hedefleri doğrultusunda ürünleri tanıtmak ve pazarlamak noktasında bulundukları muhitteki insanlarla yakın ilişkiler kurup ürünlerin satışını sağlamaktır. Ailenin ebeveyni Steve ve Kate iyi görünümlü, insan ilişkileri kuvvetli ve mutlu bir çift olarak görünmektedir. Çocukları Jenn ve Mick de başta aynı şekilde iyi görünümlü, sıcakkanlı, yetenekli ve terbiyeli bir görüntü çizmektedir. Böylece ‘‘örnek aile’’ bulundukları muhitte tam bir ‘‘örnek’’, rol model olmayı başarmıştır. ‘‘İyi’’ bir pazarlamanın alt yapısını oluşturmuşlardır.
Çevre, onların gerçekte pazarlamacı olduklarını bilmemektedir. Hatta filmde Steve, şirket yöneticisine bu durumdan haberleri var mı diye sorduğunda yönetici: ‘‘Bilmiyorlar o yüzden buna hayalet pazarlama deniyor’’ diyor. ‘‘Önemli olan başarmamız nasıl başardığımız sorun değil’’ diyerek etik kuralların umurunda olmadığını gösteriyor. Burada Makyavelist bir çizgide ‘amaca giden her yol mubahtır’ düşüncesinin benimsendiği söylenebilir.
Sonunda “örnek aile” nin aslında sahte olduğu ortaya çıkacak ve karakterler için kişisel ve toplumsal bir trajediye dönüşecektir. Örnek aile filmi, tüketim eleştirisi yapan bir toplumsal satirdir. Yapay bir aile üzerinden “örnek aile” mitini sorgular. Modern kapitalist toplumlarda görünüş ve başarıya verilen önemi ele alır.
Parazit filmi ise sınıf çatışmalarını merkezine alan kara mizah ve dramatik gerilim türündendir. Gerçek bir ailenin yaşam mücadelesini, toplumsal eşitsizlikler bağlamında anlatır.
Kim ki-taek, karısı Chung-sook, oğlu Ki-woo ve kızı Ki-jeong ile küçük yarı bodrum bir evde yaşamakta ve düşük ücretli işlerde çalışarak maddi zorluk yaşamakta ve mücadele vermektedirler. Burada Kim ailesinin aşağıda bodrum katında olması ve Seul şehri sokaklarını aşağıdan izlemeleri aslında sembolik olarak aşağı sınıfı göstermektedir.
Ki-woo’nun arkadaşı üniversite öğrencisi Min-hyuk ise zengin Park ailesinin kızının İngilizce öğretmenliğini yapmaktadır. Min-hyuk yurt dışında eğitim almaya gideceği için Ki-woo’ya işi devralması için üniversite öğrencisiymiş gibi davranmasını tavsiye eder. Sahte bir diploma hazırlarlar. Sonunda Ki-woo, Park ailesinin hayatına dahil olur.
Park ailesi, Kim ailesinin aksine tepe üzerinde geniş, konforlu bir malikanede yaşamaktadırlar. Oraya varabilmek için bayırlardan, merdivenlerden çıkmak gerekmektedir. Merdiven bir nevi Kim ailesinin Park ailesine sızıp sınıf atlama sembolü olarak düşünülebilir. Aile bireyleri, etik olmayan yollardan kız kardeş (sahte sanat terapisti) baba şoför (plan yaparak eski şoförün kovulmasına sebep olacaklar), anne hizmetçi (plan yaparak eski hizmetçinin kovulmasına sebep olacaklar) Park ailesinin içine sızarak adeta “parazit” bir yaşama başlayacaklardır. Fakat “parazit” yaşama sahip olanın sadece aşağı sınıf Kim ailesi olduğunu söylemek çok doğru bir tespit olmaz çünkü filmdeki diyaloglar dikkatli bir şekilde analiz edilecek olursa Park ailesinin de alt sınıfa olan muhtaçlığı ortaya çıkmaktadır. Örneğin zengin aileden baba Park yeni şoförü Kim’e kovduğu hizmetçisinin ardından “Hapı yuttuk. Bir hafta içerisinde ev kesin çöplüğe dönecek. Kıyafetlerim kokuşacak.” cümlesinden anlaşılmaktadır.
Ayrıca yıllardır hizmetçiliklerini yapan Moon-gwang’ın hastalığı nedeniyle kapı dışarı edilmesi, çıkarları kalmadığında anında çalışanların kovulması emek sömürüsünü gözler önüne sermektedir. Yani üsttekiler de aslında alt sınıftakilerin kanını emen, onlardan beslenen bir “parazit” gibidirler. Bu noktada Parazit filmi bir sistem eleştirisidir.
Filmleri okurken yapıldığı yıllara göre ve türler üzerinden bir değerlendirme yapmamak analizimizin eksik kalmasına neden olabilir. Gelin şimdi filmin yapıldığı zamana gidip türsel bir okuma yapalım.
Filmlerin Geldiği Zamana Bakış ve Türler Üzerinden Okumak
“Örnek aile” filminin toplumsal satir türü, 20 yy.’ın sonlarında Amerikan sinemasında sıkça görülen tüketim toplumu eleştirileriyle bağlantılıdır. Reklamcılık, banliyö yaşamı ve bireysel yabancılaşma gibi konular işlenmiştir.
Filmde toplumsal ve bireysel sorunlar dolaylı ve çoğunlukla hiciv yoluyla eleştirilmektedir. Komedi unsurları eğlendirmekten ziyade düşündürmek için kullanılmıştır. Trajik olaylar büyük ölçüde alaycı bir dille sunulmuştur. İroni, abartı ve çarpıtılmış durumlar vardır. Aslında Örnek Aile filmi tüketim kültürü ve reklamcılığı alaycı biçimde eleştirir. Yani alt tür olarak güzel bir toplumsal satir filmi örneği teşkil etmektedir. Bu hususta tür olarak aynı kategoride yer alan filmlerden Fight Club(1999), American Beauty(1999) örnek gösterilebilir.
Parazit filmi ise 2000’li yıllarda özellikle Asya sinemasında yükselen sınıfsal gerilim anlatılarının bir örneğidir. Kore sineması, 1990’lardan sonra ekonomik kriz sonrası sınıf farklılıklarına daha sık odaklanmıştır.
Parazit filmi sistem, sınıf ve adaletsizlik temalarına yoğunlaşmaktadır. Mizahi ama düşündürücü bir dili vardır. Toplumsal çelişkilere dikkat çekmektedir. Dramatik ve trajikomik unsurlar bir arada kullanılmıştır. Tüm bu noktalardan hareketle alt tür olarak güzel bir kara mizah film örneğidir.
Bu alt türe örnek teşkil edebilecek filmler olarak Shoplifters(2018), Snowpiercer(2013), Plarform(2019) örnek gösterilebilir.
Filmlerin Gözünden Bakmak: Toplumsal Yansımalar
Örnek aile filmi, modern toplumda bireyin statü arayışını ve bunun için tüketimi araçsallaştırmasını eleştirir. “Mükemmel aile” imajının ağızdan ağıza iletişim, medya ve reklam yoluyla süreç içerisinde nasıl inşa edildiğini gözler önüne serer.
Parazit filmi, ekonomik eşitsizliğin sıradan ailelerin yaşamını nasıl etkilediğini ortaya koyar. Sınıfsal öfkenin pasiflikten aktif çatışmaya evrildiği bir anlatıdır. Film, pandemi sonrası dünyada daha da görünür hale gelen sosyal adaletsizlik tartışmalarına da ışık tutmaktadır.
Örnek Aile ve Parazit Filmleri Karşılaştırma Tablosu
Aşağıda Örnek Aile ve Parazit Filmlerinin analizine ilişkin hazırladığım karşılaştırma tablosuna göz atabilirsiniz:
Özetle her iki film de aile kavramını merkeze alırken toplumsal sistemleri sorgular. “Örnek Aile” filmi, dışarıdan “örnek” gibi görünen ama içi boş bir yapay ailenin çöküşü üzerinden tüketim kültürünü eleştirirken; “Parazit” filmi sistematik eşitsizliklerin gerçek bir ailenin kaderini nasıl şekillendirdiğini çarpıcı bir biçimde gösterir. Bu tür filmler, sinemanın sadece bir eğlence aracı olmadığını, aynı zamanda sistemin de bir eleştirisini sunan toplumsal bir eleştiri mecrası olduğunu ortaya koymaktadır.
Published in Türkiye Yayını
Medium’da Paylaşılan En Kaliteli Türkçe Hikâyeler — “Her Hikâye Okunmayı Hak Edecek Kadar Değerlidir”
Written by Nil Gürel
Akdeniz Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Tezli Yüksek Lisans ve Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Yönetimi Yüksek Lisans Mezunu, Araştırmacı, Yazar
Not: Makalem Medium Türkiye Yayını'nda yayına alınmıştır:
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder