Mutluluk tepkisi vermek bizi mutlu eder mi? Bunun için fizyolojik tepkilerle duygular arasındaki bağı anlamak gerekir. Bu noktada psikoloji teorisine bakmak iyi bir fikir.
Duyguların vücudumuza etkisi ve duygulara verilen tepkiler konusunda pek çok kuram var. Önce duyguyu hissedip mi fizyolojik tepki verdiğimiz yoksa önce fizyolojik tepki verip sonra mı duyguya kapıldığımız konusu da bilim dünyasında tartışma konusu olmakta. Acaba fiziksel tepkilerimiz duyguyu hissetmemiz ve duygu durumumuz üzerinde etkili mi? Bu sorunun cevabını James-Lange kuramında bulabiliriz.
James-Lange Kuramı Nedir?
James-Lange’nin duygular kuramı, öfke dahil olmak üzere duygular ile ilgili ilk kapsamlı kuramlardan biri. Bu kurama göre birey, çevresindeki uyarıcıların algılanması sonucu bir takım bedensel değişimler yaşar ve bu değişimlerin farkına varması duyguların çıkmasına neden olur. Duyguların çıkış noktası davranıştır.
Leonardo Da Vinci der ki: “Ruh, bedenle yaşamak ister çünkü beden olmadan ruh ne hissedebilir, ne de eyleyebilir”. Yaygın görüşe göre servetimizi kaybedince üzülüp ağlarız; bir ayıyla karşılaşınca korkup kaçarız; bir rakip tarafından hakarete uğrayınca kızıp saldırgan bir davranış sergileriz. James-Lange kuramındaki hipotez ise bu ardışık dizgenin yanlış olduğunu ortaya koyar. Daha rasyonel bir ifadenin; üzülürüz çünkü ağlarız, kızarız çünkü vururuz, korkarız çünkü titreriz olduğunu belirtir.
Farklı bir örnek verecek olursak gece yarısı ısısız bir sokakta yürüyen adam, arkasından ayak sesleri duyar ve arkasına baktığında irice bir adam görür. Hırsız olabileceğini düşünür. Bunun üzerine, koşarcasına adımlarını hızlandırır, daha hızlı nefes alır, göz bebekleri büyür, adrenalin adeta damarlarından akar. Bu bedensel değişiklikler korku duygusunu temsil eder. Adamın içerisine korku duygusunun dolmasını sağlar.
Peki kuramın bizim hayatımızdaki rolü nedir? Oyunculuktan gerçek yaşama kadar uzanan geniş bir yelpazede konuya birlikte bakalım ne dersiniz?
Kuramın Oyunculuğa Yansımaları
James-Lange kuramı oyunculuğa katkı sağlayan rol yapma sanatına da yansımalarını gösteren bir kuram.
Drama ve tiyatro sanatları alanında öğretim görevlisi Dr. Rose Whyman, tüm ruhsal durumların bir sinirsel-mekanik döngü içerisinde ortaya çıktığını belirtiyor.
Bir oyuncu, “korkmuş insan” rolünü nasıl yapabilir? Oyuncu Vsevolod Meyerhold, korku duygusunu tetiklemek için, oyuncunun gözlerini büyükçe açarak ve kaşlarını kaldırarak kaçmasının yeterli olacağını söyler. Meyerhold, bunu şöyle bir örnekle açıklar: “Sahnede, bir köpeğin saldırması nedeniyle korkan, korkudan kaçan birini oynamam gerek. Peki ne yapmalıyım? Köpekten nasıl kaçmam gerektiğini bilebilmek için, kendi içimde, bir köpeğin havlamasından korkan birini mi bulmalıyım? Hayır, bu duyguları kaçmaya başlamadan önce harekete geçirmemeliyim; kaçmaya başladığımda, korkan birinin duyguları içimde oluşacaktır.”
Oyuncu Evgeni Bezpiatov, yüz ifadesi ile ruhsal yaşantı arasındaki bağın çok kuvvetli olduğunu belirtir. James-Lange kuramından yola çıkılarak denilebilir ki “Ağlıyorum, çünkü üzgünüm” ifadesi kadar, “üzgünüm, çünkü ağlıyorum” ifadesi de doğrudur.
James-Lange Kuramıyla Mutlu İnsan Olunabilir mi?
Her ne kadar James-Lange kuramına eleştiriler yöneltilmiş olsa da doğruluğu olan bir kuram. Davranış psikolojisi üzerine çalışmalarıyla tanınan Fransız Psikolog Theodule Ribot, herhangi bir duygunun fiziksel sonuçlar doğurmaksızın var olamayacağını; biçimlendirilmemiş veya bedenselleştirilmemiş bir duygunun var olamayacağını; biçimlendirilmemiş ve bedenselleştirilmemiş bir duygunun yok sayılacağını belirtmekte. Duygunun her nüansı belirli bir fiziksel eylemle bağlantılı. Ayrıca James, “tamamen bedensiz bir insani duygu, hiçliktir” diye ifade eder.
Mutluluğun formülü tamamen bu kuramda gizli olmasa da olumlu düşüncenin gücünü yadsıyamayız. Kurama göre olumlu düşünmek ve olumlu düşüncenin yansıması olan gülen bir yüze sahip olmamız yani yüz kaslarımızın esnekliği olumsuz olaylara olan tepkilerimizi dönüştürerek olumsuz duyguların etkilerini azaltacaktır. Başka bir deyişle olumsuz olayların etkilerini bedenimizde daha az hissedeceğimiz için olumsuz duyguların bıraktığı hisler bertaraf olacaktır.
James-Lange kuramına göre hayata ne kadar pozitif bakarsak hayat olaylarına tepkilerimiz dolayısıyla duygularımız da olumlu yönde etkilenecektir.
James Lange Kuramı ile ilgili anime videoyu izlemek için tıklayabilirsiniz:
https://study.com/academy/lesson/james-lange-theory-of-emotion-lesson-quiz.html
Kaynaklar:
Avcı, A., “Örgütlerde Öfke Yönetimi”, Journal of Orginal Studies, Cilt:1, Sayı:2, s.115:128, 2020
Coleman, A. & Snarey, J., James Lange Theory of Emotions. In S. Goldstein & J. Naglieri(Eds.), Encyclopedia of Child Behavior aııd Development (Volume 2, 844–846). New York: SpringerVerlag, 2011
Özüaydın, N.U., Oyunculukta Fiziksel Eylemler Yönetiminin Analizi, Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, Cilt:9, Sayı:18, s.307:332, 2016
https://study.com/academy/lesson/james-lange-theory-of-emotion-lesson-quiz.html
https://112.international/society/stephen-hawking-dies-at-age-of-76-26539.html
