İki ekonomi terimi olan züppe etkisi ve gösterişçi tüketim aslında ismen bakınca aynı şeyden bahsediyor gibiler. Ancak aralarında ufak farklılıklar var. Gösterişçi tüketim (İngilizce literatürde conspicuous consumption) dediğimizde Instagram Effect olsa gerek günümüze işaret etmemiz beklenebilir. Ancak bu tüketim eğiliminin tarihçesi çok daha eskidir.
Ayrıntılar:
https://www.matematiksel.org/ekonomide-zuppe-etkisi-ve-gosterisci-tuketim-nedir/
https://covid19.tabipacademy.com/2021/02/26/koronavirus-geciren-cocuklarda-olumcul-mis-c-tehlikesi/
Örtük Öğrenme Bağlamında İnancın Bilimsel Temelleri
Georgetown Üniversitesi'ndeki
sinirbilimciler, örtük kalıp öğrenme adı verilen bir yetenek olan karmaşık
kalıpları bilinçsizce tahmin edebilen bireylerin, evrende olayların kalıplarını
yaratan bir tanrı olduğuna dair daha güçlü inançlara sahip olacaklarını ortaya
koydular.
Araştırma sonuçlarını analiz etmeden
önce örtük öğrenmenin ne olduğuna bakalım ne dersiniz? Örtük öğrenme diğer
ifadeyle gizli öğrenme, hiçbir niyet kasıt olmadan kendiliğinden yani
bilinçsizce gelişen bir öğrenme şeklidir. Öğrenme farkına varmadan gerçekleşir.
Örneğin siz tabletinizde oyun oynarken o esnada açık olan televizyondaki müzik
programında şarkı sözlerini ezberleyebilirsiniz. Örtük öğrenmenin önemini
ortaya koyan psikolog E.C.Tolman(1886-1959), organizmaya pekiştireç vermeden ve
dikkati başka şeye odaklı iken bile bir şeyler öğretebileceğini keşfetmiştir.
Bunun
yanı örtük öğrenme, doğal ortamda belli
bir amaca ve plana bağlı kalmaksızın gelişi güzel yaşanan öğrenme olan “algın öğrenme”nin
de bir parçasıdır.
Georgetown Üniversitesi'ndeki
sinirbilimcilerin Nature Communications dergisinde bildirilen
araştırmaları, dini inancı araştırmak için örtük kalıp öğrenmeyi kullanan
ilk araştırmadır. Çalışma, biri ABD'de diğeri Afganistan'da olmak üzere
iki farklı kültürel ve dini grubu kapsıyordu.
Amaç, örtük kalıp öğrenmenin bir inanç
temeli olup olmadığını ve eğer öyleyse, bu bağlantının farklı inançlar ve
kültürler arasında geçerli olup olmadığını test etmekti. Araştırmacılar
aslında örtük kalıp öğrenmenin çeşitli dinleri anlamak için bir anahtar
sunduğunu keşfettiler.
Georgetown'da Psikoloji ve
Disiplinlerarası Program Bölümü'nde doçent olan araştırmanın kıdemli araştırmacısı
ve Georgetown İlişkisel Biliş Laboratuvarı müdürü Adam Green "Düzen
yaratmak için dünyaya müdahale eden bir tanrı veya tanrılara inanç, küresel
dinlerin temel bir unsurudur" diyor
Bu,
Tanrı'nın var olup olmadığı ile ilgili bir çalışma değil, bu, beyinlerin neden
ve nasıl tanrılara inanmaya başladıklarıyla ilgili bir çalışma olduğunu vurguluyor.
Hipotezlerinin, beyinleri çevrelerindeki bilinçaltı kalıpları ayırt etmede iyi
olan insanların bu kalıpları daha yüksek bir gücün eline atfetebildikleri olduğunu
da sözlerine ekliyor. "Çocukluk ve yetişkinlik arasında yaşananlar
gerçekten ilginç bir gözlemdi" diye açıklıyor. Veriler, çocuklar
bilinçsiz bir şekilde çevredeki kalıpları fark ediyorlarsa, inançlarının dindar
olmayan bir evde olsalar bile büyüdükçe artma olasılığının daha yüksek olduğunu
göstermektedir. Aynı şekilde, bilinçsiz olarak etraflarındaki kalıpları
anlamıyorlarsa, inançları büyüdükçe dindar bir evde bile olsalar azalır.
Çalışmada, örtük örüntü öğrenmeyi ölçmek
için iyi kurulmuş bir bilişsel test kullanıldı. Katılımcılar, bir
bilgisayar ekranında bir dizi nokta belirip kaybolurken izlediler. Her
nokta için bir düğmeye bastılar. Noktalar hızlı bir şekilde hareket etti,
ancak bazı katılımcılar - en güçlü örtük öğrenme yeteneğine sahip olanlar -
dizide gizli kalıpları bilinçaltında öğrenmeye başladı ve hatta o nokta
gerçekten görünmeden önce bir sonraki nokta için doğru düğmeye basmaya
başladı. Bununla birlikte, en iyi örtük öğrenenler bile noktaların
kalıplar oluşturduğunu bilmiyorlardı, bu da öğrenmenin bilinçsiz bir düzeyde
gerçekleştiğini gösteriyordu.
Çalışmanın ABD bölümüne Washington,
DC'den 199 katılımcıdan oluşan ağırlıklı olarak Hristiyan bir grup katıldı.
Çalışmanın Afganistan bölümü Kabil'deki 149 Müslüman katılımcıyı
kaydetti. Çalışmanın başyazarı, Green'in Georgetown'daki laboratuvarında
ve Pennsylvania Üniversitesi'nde doktora sonrası araştırmacı olan Adam
Weinberger idi. Ortak yazarlar Zachery Warren ve Fathali Moghaddam,
Kabil'de veri toplayan yerel Afgan araştırmacılardan oluşan bir ekibi yönetti.
Warren, "Bu çalışmanın benim için
ve ayrıca Afgan araştırma ekibi için en ilginç yönü, bilişsel süreçlerdeki
kalıpları ve bu iki kültürde çoğaltılan inançları görmekti," diyor
Warren. "Afganlar ve Amerikalılar, en azından dini inançta yer alan
ve çevremizdeki dünyayı anlamlandıran belirli bilişsel süreçlerde farklı
olmaktan çok benzer olabilirler. Birinin inancından bağımsız olarak, bulgular
inancın doğasına dair heyecan verici içgörüler ortaya koyuyor."
Green, "Örtük kalıp öğrenmeye daha
yatkın bir beyin, beynin kendisini dünyanın neresinde veya hangi dini bağlamda
bulursa bulsun, bir tanrıya inanmaya daha meyilli olabilir," diye ekliyor,
ancak daha fazla araştırmanın gerekli olduğunu da sözlerine ekliyor.
Green, "İyimser bir şekilde,"
diye sonuçlandırıyor, "bu kanıt, farklı inançlara inananlar arasında temel
bir insan seviyesinde bazı nöro-bilişsel ortak zemin sağlayabilir."
Bu durumda niye bazı insanların Allah’a
inanmadığını araştırırken ya da farklılaşan inanç tür ve derecelerini analiz ederken
yani imanın bilimsel temellerini analiz ederken sadece kültürel ve toplumsal
bağlamını hesaba katmadan kişilerin öğrenme biçimlerini de göz önünde
bulundurmak analize fayda sağlayacaktır.
Kaynaklar:
https://www.sciencedaily.com/releases/2020/09/200909085942.htm
https://www.researchgate.net/publication/315502869_Algin_Ogrenme
Ülkemizde matematik alanında doktorasını tamamlayan ilk matematikçi olan Kerim Erim, yükseköğretimde matematik eğitimini yaygınlaştırmıştır. Bunun yanında çağdaş matematiğin ve mekaniğin matematik esaslarını eğitim müfredata dâhil etmiştir. Ayrıca Türkiye’de ilk defa matematik doktorası yöneten bilim insanıdır. Erim, ünlü bilim insanı Einstein ile görüşmüştür. Bu görüşmeyi, “Einstein ile Bir Saat” adlı yazısında anlatmıştır. Kerim Erim’in matematik terimlerini Türkçeleştirme çalışmalarında aktif görev aldığı da bilinmektedir. Kurultay çalışmalarında seçilen terimler, günümüzde halen aktif olarak kullanılmaktadır.
Ayrıntılar:
https://www.matematiksel.org/turkiyenin-ilk-doktorali-matematikcisi-ord-prof-dr-kerim-erim/
Antik Mısır’ın “Mona Lisa”sı Olarak Adlandırılan 4.600 Yıllık Benzersiz Tablo
“Antik Mısır’ın Mona Lisa’sı” olarak adlandırılan 4.600 yıllık bir tabloda, soyu tükenmiş ve daha önce bilinmeyen bir kaz türü tespit edildi.
Ayrıntılar:
https://www.bizsiziz.com/antik-misirin-mona-lisasi-olarak-adlandirilan-4-600-yillik-benzersiz-tablo/
Nasıl da hızla akıp geçiyor
zaman. Hep bir adım ileriye. Nasıl geçiriyoruz peki anı? Sürekli tüketerek mi?
Doymadan yiyerek mi? Uykuya dalıp giderek mi? Dünyevi işlere, zevklere
kendimizi kaptırarak mı? Peki yarın öleceğini bilsen ne yapardın ey insan?
O yüzden unutmamalı ki bu
dünya fani. Her anı Allah’ı zikretmekle, çalışmakla, okumakla, faydalı işlerle
meşgul olmakla, zor durumda olanlara yardım etmekle, topluma, insanlığa faydalı
olmakla geçirmeli. Az ye, az konuş, az uyu! Oku, öğren, araştır hakikate ulaş!
Sait Çamlıca’nın şu güzel sözünü unutmamalı:”Midenin
boş kalması gözlerinize, beynin boş kalması sözlerinize yansır”. Her anı Allah’ın
ekseninde dolu dolu yaşayarak bu dünyaya geliş maksadımızı unutmadan geçirmemiz
dileğiyle..
MESNEVİDEN KISSADAN HİSSELER
Bir avcı bir gün bir serçe
avlar. Serçe dile gelerek; “Bana ne yapmayı düşünüyorsun?” diye sorar.
Avcı;
“Seni kesip yiyeceğim!”
Kuş da; “Vallahi benim etim ne
lezzetlidir, ne de senin karnını doyurur! Ben sana üç şey öğreteyim, bunlar
senin işine beni yemekten daha çok yarar. Bunların birincisini senin elindeyken
söyleyeceğim, ikincisini karşıdaki ağaca konunca söyleyeceğim, üçüncüsünü de
ileriye tepeye varınca söyleyeceğim!”
Avcı;
“Birincisini söyle öyleyse!”
Kuş;
“Elinden kaçırdığın şeyler
için asla hayıflanma!”
Avcı kuşu elinden bırakır ve
ikincisini de söylemesini ister. Kuş ağaca konar ve
“Olmayacak bir şeye sakın
inanma!”der.
Sonra kuş uçar ve karşı tepeye
konar ve şöyle der:
“Ey bahtsız adam! Eğer beni
kesmiş olsaydın, kursağımdan her biri yirmi miskal ağırlığında iki tane inci
çıkaracaktın!”
Avcı bunları duyunca kaçırdığı
fırsatlara hayıflanarak dudaklarını ısırır ve der ki
“Hadi üçüncüyü söyle!”
“Sana söylediğim ilk iki
nasihatı unuttun, üçüncüsünü ben sana nasıl söyleyeyim!..
Ben sana, elinden kaçırdığın
şeye sakın hayıflanma, olmayacak şeylere sakın ha inanma demedim mi? Benim
etim, kanım ve tüylerim yirmi miskal ağırlığında gelmezken, nasıl olur da
kursağımda her biri yirmi miskal ağırlığında iki inci bulunduğuna inanırsın.
https://www.kissahisse.com/mesneviden-kissa-kissadan-hisseler/
Kovid-19’u Hafif Geçirenler Neandertallere Teşekkür Edebilir. Japonya’daki Okinawa Bilim ve Teknoloji Enstitüsü’nden ve Almanya’daki Max Planck Evrimsel Biyoloji Enstitüsü’nden araştırmacılar, Neandertallerden modern insanlara miras kalan bazı genlerin Kovid’i şiddetli geçirme ve yoğun bakıma ihtiyaç duyma riskini yaklaşık yüzde 22 azalttığını keşfetti.
Ayrıntılar:
https://www.bizsiziz.com/kovid-19u-hafif-gecirenler-neandertallere-tesekkur-edebilir/
Denizin üzerindeki anlamlı pırıltılar
Neşe, kederini bizle paylaşan
çağlayanlar
Hayvanlar, bitkiler bize
verilmiş armağanlar
Hepsinde Allah var, tüm
kainatta Allah yazar
Allah türlü türlü şekilde
sınar insanları
Kiminin var hastalığı, kiminin
kalp ağrısı
Düşün bir yetimleri,
öksüzleri, yoksulları
Zorluklara sabretmeli, hep Allah’ı anmalı
Akıcı Zeka ve Kristalize Zeka Teorileri
Dün Matematiksel'de yayınlanan yazımda akıcı zeka teorisi ve krisitalize zeka teorisini ele alıp analiz ettim. Faydalı olması dileklerimle keyifli okumalar:
https://www.matematiksel.org/akici-ve-kristalize-zeka-aradaki-fark-nedir/
Mutlu Bir Evlilik Sürdürmek DNA’mızda Bulunan Bir Gene Bağlı Olabilir
İnsanları, ilişkilerinde daha mutlu kılan ve daha güçlü ve sağlıklı bir evliliğe sahip olma olasılığını artıran bir gen tanımlanmıştır.
Ayrıntılar:
https://www.bizsiziz.com/mutlu-bir-evlilik-surdurmek-dnamizda-bulunan-bir-gene-bagli-olabilir/
https://covid19.tabipacademy.com/2021/02/22/koronavirus-tedbirleri-gribi-onledi/
Dünyadan bihaber daha bir
çocuk
Henüz oturduğu rahat bir
koltuk
Her şey pembe görünür, yaşam
pek rahat
Bir gün uçurtma uçururken
Bakıverdi mi şöyle bir göğe
Ah! Ne güzel görünür bir kuşun
kanat çırpışı
Şimdi karşıda duran genç bir
insan
Artık o anda başlamıştır tasan
Eklenir art arda sorunlar,
dertler
Yine de pek ortada değildir
gerçekler
Hülyalara dalıp da baktı mı göğe
Eskisi gibi değildir bir kuşun
kanat çırpışı
Yolda yürüyen şu yaşlı adam
Bir zamanlar değil miydi genç
bir adam?
Kursağımızda kalır hayatın
tadı
Artık her şeyin ne şekeri
kaldı ne tuzu
Acılar da sevinçler de
yaşanmamış gibi
Kafamızı sarar ölüm düşüncesi
Gökyüzünün rengi mavi değildir
Yaşlı adam göğe bakıp dua
ederken
İşte o anda görünür bir kuşun son kanat çırpışı..
FİNANSAL ADALETSİZLİĞE SON VERİLEBİLİR Mİ?
Dünyada Sosyal işletmecilik ve MicroCreditCoin(MCC)
ile finansal adaletsizliğe son verilebilir. John Berger’in şu anlamlı sözünü
unutmamak gerek: “Asrımızdaki fakirlik, diğer çağlardaki gibi doğal
kıtlıklardan değil, zenginlerin dünyaya dayattığı önceliklerden kaynaklanıyor.
Bunun sonucu olarak, insanlık modern fakirlere merhamet etmiyor; onları çöpe
atılacak gereksiz şeyler olarak görüyor”.
Nobel ödüllü Prof.Dr.Muhammed Yunus, sosyal
işletmeciliğin harekete geçirilebilmesi için üç unsurun gerçekleştirilmesi
gerektiğini ifade eder: Bunların ilki sosyal işletme kavramının içselleştirilmesidir.
Yeni bir işletme çeşidi olarak sosyal işletmeciliğin temelini insanların iyiliği ve
bencil olmayışı oluşturur. İkinci olarak insanlar “iş arayan bireyler” olarak
değil, “girişimci bireyler” olarak algılanmalı ve bu düşünce benimsenmelidir. Üçüncüsü
ise yeni bir finanansal sistem oluşturulmalıdır. Buna göre yeni sistemde
ekonomik merdivenin en dibindekilerin bu sistemden layıkıyla istifade etmeleri bilhassa
düşünülmelidir.
Yunus’a göre sosyal sorunların çözümü sadece
hükümetlere ve yardım kuruluşlarına emanet edilmemelidir. Sosyal işletmeciliğin
de devreye girmesi elzemdir.
SPİNOZA PROBLEMİ ÜZERİNE ANALİZ
Karakterimiz kaderimiz midir? Friedrich'in(kitapta geçen karakter, psikoterapist)kucakladığı yeni psikoanalitik düşünce dalgasına göre geleceğin inşası geçmişte olanlar, fiziksel ve biyolojik bünyemiz(tutkularımız, korkularımız, amaçlarımız, takıntılarımız, benlik sevgimiz, diğerlerine karşı tavrımız) tarafından belirlendiği konusunda Spinoza'ya katılıyordu.
Peki Alfred Rosenberg 'in karakter tahliline baktığımızda nasıl oluyor da yapmacık, mesafeli, sevgisiz, sevilmesi imkansız, kendine dair hiçbir merak duymayan ama filozof geçinen biri füze gibi yükselebiliyordu? İnsan doğasını inceleyen herhangi bir öğrenci Rosenberg'in bu kadar yükselebileceğini öngörebilir miydi? Bunun kökeninde ne vardı acaba? Ne denebilirdi ki buna? Kader? Talih? Doğru zamanda doğru yerde bulunma şansımıydı ki? (Nazi Subayının Paradoksu/Spinoza Problemi-Irvın D.Yalom Kitabı üzerine kısa bir yorumum)
Zamanımızın bir özniteliği birçok
insanın tekbaşınalıktan korkmasıdır. Oysaki en güzel eserleri yalnızlık
getirmektedir.Zihnimiz sakinken gelecek kavrayışlarımız bilinçdışına
çıkabilmektedir. Birey, usdışından yani deneyimin bilinçdışıdüzeylerinden
korkuyorsa, sürekli meşgul kalmaya, çevresinde en yoğun gürültüyü muhafaza
etmeye çabalar. Kierkegaad'ın şu güzel teşbihinde
belirttiği gibi bu, geceleri tencere tava çalıp kurtları uzak tutmak için
yeterince patırtı çıkartmaya çalışan ilk Amerikan göçmenlerinin tavrına benzer.
Eğerki bilinçdışımızdan gelecek kavrayışları yaşamımıza alarak bilim,
sanat veya edebiyatta yeni fikirler yeni eserler ortaya koymak isitiyorsak
uyarıcılardan uzak, kendimizle başbaşa kaldığımız yalnız zamanlar
oluşturmalıyız.
20.y.y.'ın Önemli Psikologlarından: Rollo May
Rollo
May, ilk defa Avrupa’da ortaya çıkan ve felsefi bir temele sahip olan varlık
analizini Amerika Birleşik Devletleri’nde ilk defa uygulayan psikolog olarak bilinmektedir. May, uzun yıllar varoluşçu
psikoterapinin savunuculuğunu yapmıştır. Psikoloji bilimine ve sanat teorisine
önemli katkıları vardır. Önce May’i kısaca tanıyalım ne dersiniz..
Tam
ismi Rollo Reen May’dir. 1909 yılında, mütevazi, dindar, yüksek eğitimli bir
ailenin çocuğu olarak Amerika’nın Ohio eyaletinde Midwest kasabasında dünyaya
gelmiştir. Çocukluk döneminde ebeveynleri boşanmış ve ablasına şizofreni
teşhisi konulmuştur.
Rollo
ismi, Jacob Abbot’un Rollo Kitapları isimli eserlerinin başkarakteridir.
Anlamına gelince “çocukluk yıllarından itibaren ergenliği ve yetişkinliği
boyunca erdemli bir şekilde yaşayarak, iyi bir insan olmayı öğrenen kişi”dir.
Diğer yandan Rollo ismi Viking masallarında geçen kahraman Fargo karakterinin
de ismidir.
May,
isminin anlamını ve veriliş sebebini öğrendiğinde, bu güzel anlamdan dolayı
mutlu olmuştur. Hayatı boyunca da isminin anlamını karşılayan bir karaktere
sahip olmuştur. Yakın çevresi onun ismiyle bütünleştiğini, karakterinin ismiyle
uyumlu olduğunu düşünmektedirler. Yakın arkadaşı olan akademisyen Robert Abzug,
bir makalesinde “May’in karakteriyle çok uyumlu bir isim” ibaresini
kullanmıştır.
Rollo
May, ilk ve orta öğrenimini ailesinin yanında tamamlamıştır. 1926 yılında Michigan
Devlet Üniversitesi’nde İngiliz Dili ve Edebiyatı bölümünde yüksek öğrenimine
başlamıştır. May’in üniversite yılları boyunca aktif bir öğrenci olduğu
bilinmektedir. Yakın arkadaşları onun kişisel gelişimi için özel gayret
göstererek verimli bir öğrencilik yaşadığını söylemektedirler.
1930
yılında Oberlin Üniversitesi’nde mezun olmuş ve bir süre boyunca Yunanistan’da
öğretmen olarak çalışmıştır. Yunanistan’da çalışırken yaz aylarında Viyana’ya
giderek Adler ile çalışmıştır. Daha sonra Union Teological Seminery
üniversitesinde din alanında eğitim almış sonrasında psikoloji alanına geçiş
yapmıştır.
Colombia
Üniversitesi’nde Klinik Psikoloji alanında doktora eğitimi almıştır. Doktora
eğitiminden sonra New York’ta kendi çalışma yerini açmıştır. Ayrıca William
Alanson Enstitüsü’nde analist ve süpervizör olarak çalışmıştır. May, aynı
zamanda San Francisco’daki Saybrook Lisansüstü Eğitim ve Araştırma Merkezi’nin
kurucularından ve öğretim üyelerinden birisidir.
Rollo May'in Psikolojik Analizi
Rollo
May, Varoluşçu psikolojinin önemli temsilcilerindendir. Psikoloji bilimine yeni
bir yön vermiştir. Psikoloji ve felsefeyi bağlayan çarpıcı bir yaklaşım ortaya
koymuştur. Teolog Paul Tillich ile yakın arkadaştı ve yaklaşımının
şekillenmesinde onun da görüşleri etkili olmuştur. Hatta Yaratma Cesareti
kitabına ismini koymakta Paul Tillich’in Varolma Cesareti isimli kitabı ilham
olmuştur. Ayrıca Tillich, May’in Heidegger ve Kierkegaard’la aşinalığını da
sağlamıştır.
May,
Freud’a
ait her yazıyı okumuştur. 20’sindeyken Alfred Adler’le tanışmıştır. Fakat
Adler’in aşağılık kuramındaki kaygı kuramını aşırı basitleştirilmiş ve genel
bulmuştur.
May’e
göre insanların içinde kaygıya sebep olan zıt zorlamalar vardır. Bireyin bu
zıtlıklarla başa çıkması onun varoluşunu etkilemektedir. Örneğin ölüm
kaygısı kimi insanları eserler oluşturmaya, faydalı bir şekilde varolmaya
iterken kimilerini de boş vermişliğe ve hatta suç işlemeye itebilir.
Ayrıca
May, bireyin üç farklı dünyada aynı anda yaşamını idame ettirdiğini ve bu üç
dünyada dengeyi kurabilirse sağlıklı bir yaşam sürdürebileceğini
belirtmektedir. Peki bu üç dünya neyi ifade etmektedir? Birey verili doğal bir
çevrede dünyaya gelmektedir. Buna doğal dünya deniyor. Aklı sayesinde de sosyal
bir dünya oluşturarak üstün bir statüye kavuşmaktadır. Sosyal dünya sayesinde
varlığını sürdüren bireyin bir de psikolojik bir dünyası vardır. Her birey
dünyayı kendine özgü gözlükleriyle algılamaktadır.
May’in
birey anlayışı dinamik, değişken ve çok boyutludur. O yüzden May, sabit, tek
boyutlu ve indirgemeci birey anlayışına dayalı bütün psikolojik yaklaşımlara
karşıdır. Ona göre her birey kendine özgüdür. O nedenle aşırı teknik ve
yargılara sahip idealist ve metaryalist kuramlar yerine varlık analizine dayalı
bir psikoterapi yöntemi kullanır.
Buna
göre hasta tedavisinde empati kurarak hastanın dünyasını bizzat hastanın
gözüyle kavramak önemlidir. Böylece her hastanın kendi özel durumuna göre
tedavi edilmesi mümkün olabilmektedir.
Rollo May'in Sanata Katkıları
May,
önemli eseri Yaratma Cesareti ile sanat teorisine de önemli katkılar sunmuştur.
May’in yaratıcılık anlayışı farklı perspektifler üzerinden şekillenmektedir.
Buna göre cesaret, karşılaşma ve ara verme olarak ifade edebileceğimiz zamanlar
yani bilinçdışı süreçler olan üç ana perspektif üzerinden yaratıcı edimi analiz
etmektedir.
İlk
perspektif cesarettir. Eserinde üç tür cesaretin olduğunu belirtir: Fiziksel,
moral ve toplumsal. May, cesaretin bir parakoksu olduğunu belirtmiştir. Buna
göre kendimizi tüm bir dolulukla adamalıyız ama aynı zamanda yanılıyor
olabileceğimizin de farkında olmalıyız.
Moral cesaret yanlışların düzeltilmesiyken, onun kontrastı olan yaratıcı cesaret yeni bir toplumun inşasında yeni biçimlerin, yeni sembollerin, yeni modellerin bulunmasıdır. Yaratma cesareti bir nevi başkaldırıdır. Picasso’nun dediği gibi “her yaratma edimi, ilk önce bir yıkma edimidir”.
Yaratıcılık ile Delilik Arasındaki İnce Çizgi
May,
yaratıcılığın kendi özel kültürümüzde ciddi psikolojik sorunlarla
bütünleştiğini kabul etmektedir. Fakat bazı psikolojik yaklaşımlarda söylendiği
gibi bunun salt bir neden olduğunu düşünmemektedir. Bu anlayışı; “sanatçıların
nevrozunu psikanalizle tedavi edersek artık yaratmayacaklar mı?”diye sorgular.
Gelelim
ikinci perspektife. Yaratıcı edimin olmazsa olmazı karşılaşmadır. Örneğin
ressamlar güzel bir manzarada May’in tabiriyle emilir, yutulurlar. Bunu iç
hayalle, bir fikirle dışa vurabiliyorlarsa o zaman has yaratıcılık ortaya
çıkar. Eğer ki karşılaşmadan haz alıp anın verdiği güzel duygularla kendilerini
kısıtlarlarsa o zaman yaratıcılık yarım kalır. Bu da “kaçak yaratıcılık” olur. Gündelik
dildeki karşılığını “heves” olarak düşünebiliriz.
Kişinin
yaratıcı ediminde yoğunlaşma ve vecd hali olmalıdır. May’e göre vecd, esnasında
kişi entelektüel, iradi ve duygulanımsal işlevlerinin hepsi aynı anda
işlevseldir. Burada esas nokta gömülmenin yani yoğunlaşmanın derecesidir.
Ancak vecd halinde bir nesne net olarak görülebilir.
Bir
diğer önemli nokta da bilinçli çalışmayla sürdürülen ara verme ya da rahatlama
dediğimiz anlarda ortaya çıkan bilinçdışı durumlardır. Gerek bilimsel gerek sanatsal
yaratıcılıkta yoğunlaşmanın önemi büyüktür ama rahatlama zamanları yeni
fikirlerin ortaya çıkışını sağlayabilir. Sakin zihinde bilinçdışı olan bilince
taşınır. Şu hikâyeyi hepimiz biliriz:
Newton, elma ağacının altında otururken
kafasına elma düşer ve Newton, “Buldum!” diyerek, yer çekimini
keşfeder.
May'in Son Yılları
Rollo
May, yaşam boyu bilime olan katkılarından dolayı, 1987 yılında, Amerikan
Psikoloji Derneği’nin Altın Madalya ödülüne layık görülmüştür. May’in izni ve
katılımıyla, bu anlamlı yılda, Saybrook Mezunlar Enstitüsü’nde (Saybrook
Institute), Rollo May Düşünce Merkezi açılmıştır. Burada geniş bir kütüphane
kurularak, Rollo May’in fikirlerini geliştirecek özgün çalışmaların yapılması
için genç araştırmacılar teşvik edilmiştir. Bu enstitü farklı birçok kurum ve
kuruluş tarafından da hala desteklenmektedir.
Doktora
eğitimi sırasında iki yıl sanatoryumda kalmasına neden olan
tüberküloza yakalanmış, iyileşme döneminde zamanını geçirmiştir. Bu süre
içinde Kaygının Anlamı kitabını kaleme almıştır.
1994'ün
Ekim'inde hayata veda etmeden önceki son yıllarını San Francisco Körfez
Bölgesi'ndeki Tiburon'da geçirmiştir.
Rollo
May, Otto Rank'i varoluşçu psikoterapinin en önemli öncülerinden biri
olarak görmüştür. Ölümünden kısa bir süre önce May, Rank'in derslerinin Robert
Kramer tarafından derlendiği bir esere yazdığı önsözde, "Otto Rank'i, uzun
bir süredir Freud'dan etkilenen büyük ama keşfedilmemiş bir dahi olarak
görüyorum." demiştir.
May,
hayatı boyunca çevresi tarafından sevilen biri olmuştur. Çalışkanlığı, azmi ve
akademik zenginliği ile takdir toplamıştır. Ölümünden sonra, kişiliği ve
akademik yaşantısı hakkında birçok olumlu yazı yazılmıştır. Örnek yaşantısından
dolayı May, Amerikan
psikoloji geleneğinde, William James’ten sonra
ikinci büyük düşünür olarak kabul edilmektedir.
Kaynaklar ve İleri Okumalar
https://www.britannica.com/biography/Rollo-Reece-May
https://tr.wikipedia.org/wiki/Rollo_May
May, Rollo, Yaratma Cesareti, Metis Yayınları
Farklılığın birlikteliğine dayanan, hoşgörü ve merhametin olduğu mutlu bir dünya hayal edin. Ne güzel bir resim değil mi? Peki ordu olmadan güvenlik mümkün olabilir mi? Bu soru zihnmizde çelişkiler yumağı haline gelebilir. Ama araştırınca dünyada askeri güçleri olmadan toprak egemenliğini koruyan pek çok ülke mevcut. World Factbook'a göre, Kosta Rika, İzlanda, Panama, Mikronezya ve Marshall adaları da dahil olmak üzere aktif askeri gücü olmayan 31 ülke bulunuyor. Hukuk düzenleri de bunu destekliyor. Örneğin Koska Rika anayasasına göre 1949 yılından bu yana ülkede ordu bulunması yasak. Polis gücünün bulunma amacı sadece güvenliğin sağlanması.
Peki diyeceksiniz ki terörist faaliyetler nasıl önlenecek? Tüm dünyada küreselleşme yerini yerelleşmeye bırakabilse, kapitalizmin yerini merhametli bir sistem alabilse, siyasi açgözlülük yok edilebilse herkes bu bilince sahip olabilse ne güzel olurdu dimi?
Soda Vergisinden Gelen Sağlık veToplumsal Fayda
Şekerli içeceklerin sağlığa zararlı olduğu bilim insanları
tarafından kanıtlanmıştır. Harvard TH Chan Halk Sağlığı Okulu'nda Sağlık
Sosyolojisi Profesörü Steven Gortmaker’ın da vurguladığı gibi şekerli içecekler
insanları yavaş yavaş öldürmektedir.
Her ne kadar kulağa korkunç gelse de şekerli içecekler bir
tür sigara gibidir. Kötü etkiler kısa vadede görünmezken, kilo artışı yıllar
içinde birikerek adeta kartopu etkisi gibi kendinizi 30-40 yıl sonra obez olarak bulabilirsiniz.
Peki Şekerli
İçeceklerin Tüketimi Nasıl Sınırlandırılmalı?
Her ne kadar sosyal sorumluluk çerçevesinde bilinçlendirme
yapılsa da zararlı tüketimlerin azaltılması için daha etkili uygulamalara
geçmek gerekebilir. Gortmaker, şekerli içeceklerin tüketimini azaltmak için
vergilendirmenin doğru bir politika olduğunu belirtmektedir. Amerika’da ve bazı
Avrupa ülkelerinde uygulanan bu vergi “soda taxes” olarak isimlendirilmektedir.
Detaylı bilgi için buraya tıklayabilirsiniz.
Örneğin; Gortmaker, sigara tüketimini azaltmak için de aynı
politikanın uygulandığını ve faydasının görüldüğünün altını çizmektedir. Klinik
Hukuk Profesörü ve Harvard Hukuk Fakültesi Gıda Hukuku ve Politika Kliniği
başkanı Emily Broad Leib da uygulamaya destek vermekte ve elli yıl önce
Amerikalıların % 1'inden daha azının Tip 2 diyabet hastası olduğunu
belirtmektedir. Şimdi ise Tip 2 Diyabet %10’a yaklaşan vahim bir tablo ile
karşımıza çıkmaktadır. Leib’ın da belirttiği gibi bu, Amerikada’ki ciddi bir
sağlık krizini ortaya koymaktadır. Ülkede artan obezite ve diyabet oranları
nedeniyle tüketimde kısıtlama olması için vergi alınma yoluna gidilmiştir.
Soda Vergisi Gerçekten Fayda Sağlıyor mu?
Chicago Illinois Üniversitesi’nin, Amerika’da Cook
County'deki içecek satışları üzerine yaptığı bir araştırma, 2017'de dört ay
boyunca ilçede şekerli içeceklere ons başına bir kuruş vergi uyguladığında
vergilendirilen içeceklerin alımlarının % 21 azaldığını göstermiştir.
Chicago Halk Sağlığı Okulu Illinois Üniversitesi
araştırmacıları tarafından yürütülen çalışmanın bulguları Annals of Internal
Medicine bülteninde yayınlanmıştır.
Bu çalışma, Cook County'nin 2017 şekerli içecek vergisinin
hem amaçlanan hem de amaçlanmayan etkisini kapsamlı bir şekilde değerlendirdi
ve verginin, Tip II diyabet gibi kronik hastalıklara katkıda
bulunduğu bilinen birçok içeceğin tüketimini azaltmada etkili bir yöntem
olduğunu gösterdi.
Soda Vergisinin Net
Mal Olarak Fayda Sağladığı Bulundu
New York Üniversitesi ekonomistlerden oluşan bir ekip, soda
vergilerinin,- sağlık yararları ve tüketici davranışlarının analizine dayalı
bir değerlendirmede "net mal" olarak hizmet ettiği sonucuna
varmıştır. Uzun süredir devam eden sigara vergilerine benzer avantajlar gören
çalışma, aynı zamanda tüketimi sınırlandırma konusunda mevcut pek çok
politikadan çok daha etkili politika parametreleri de sunuyor. Örneğin bir
sosyal sorumluluk projesi soda vergisi kadar tüketimi sınırlandırmada etkili
olamıyor.
New York Üniversitesi, Pennsylvania Üniversitesi'ndeki
Wharton Okulu ve California Üniversitesi, Berkeley'deki araştırmacılar
tarafından yapılan analiz, Ulusal Ekonomik Araştırma Bürosu (NBER) çalışma
raporu olarak yayınlandı.
New York Üniversitesi'nden Hunt Allcott, Wharton'dan Benjamin
Lockwood ve Berkeley'den Dmitry Taubinsky isimli araştırmacılar, çalışmalarının
şekerli içeceklerin sağlığımız için kötü olduğunu açıkça ortaya koyduğunu
belirtiyorlar. "Çalışmamız, bir vergi uygulayıp uygulamamamız gerektiğine
dair genel ekonomik mantığı değerlendirmek için bir sonraki adımı atıyor.
Ekonomik bir çerçeve kullanarak, sodanın vergilendirilmesinin topluma net
faydalar sağladığını gösteriyoruz" diyorlar.
Fayda değerlendirmesinde; sağlık etkileri insanların şekerli
içecekleri içmekten aldıkları keyif, vergi gelirlerinin değeri ve diğer
faktörleri hesaba katarak analiz yapılıyor.
Araştırmacılar, ülke çapında bir soda vergisinin her yıl
topluma 7 milyar dolar net fayda sağlayacağını tahmin ediyor
Araştırmacılar, soda vergilerinin hem düşük hem de yüksek
gelirli insanlara fayda sağladığını tahmin ettiklerini belirtiyorlar. Düşük
gelirli insanlar daha çok şekerli içecek içer ve dolayısıyla soda vergisi
onların tüketimini sınırlar. Böylece sağlıklarına da daha az soda içmek
sayesinde daha fazla fayda sağladığını vurguluyorlar.
Uygulamanın Sağladığı
Faydalar Olumsuzlukları Aşıyor
Muhalifler soda vergisi uygulaması nedeniyle devleti bir nevi
“dadı devleti” olarak nitelendirmektedirler. Bunun bireysel özerkliğe bir
saldırı olduğunu ayrıca uygulamanın yerel işletmelere zarar verdiğini
söylüyorlar. Diğer yandan soda vergisi uygulamasının Amerikada’ki ciddi sağlık
krizini çözme yolunda etkili bir uygulama olduğu görülmektedir. Araştırmacıların
da vurguladığı gibi, ortalama olarak 12 onsluk bir kutu kola içmenin, kişiye
yaklaşık 10 sent sağlık masrafı getireceğini tahmin ediyorlar. O yüzden soda
vergisinin toplumsal faydası gerçekten de olumsuz denebilecek sonuçları kat kat
aşıyor. Ciddi sağlık sorunlarını çözme noktasında mevcut şartlarda etkili bir
çözüm yolu olmayı sürdürüyor.
Aynı vergi türevinin ülkemizde ne tür sonuçlara yol açtığını
görmek konuyu çok boyutlu analiz etmede önem taşımaktadır. Maliye Bilim Uzmanı
Ersan Özkan ve Dr. Öğretim Üyesi Simla Güzel'in de belirtiği gibi ülkemizde
obezitenin ekonomik maliyetlerine ilişkin fazla çalışma bulunmamaktadır. O
yüzden obezitenin ekonomik maliyetleri ve obezite ile mücadelede ekonomi
politikalarını ele alacak çok boyutlu akademik çalışmalar yapılması önem taşımakta.
Ülkemizde söz konusu çalışmaların bir parçası olarak şekerli meşrubatlarda
uygulanan ÖTV vergisinin ne tür sonuçlara yol açtığını fayda boyutunu da analiz
edecek çalışmalara ihtiyaç var.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
https://www.sciencedaily.com/releases/2019/05/190520081918.htm
https://www.sciencedaily.com/releases/2020/02/200225101318.htm
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/458052
Bu kirliliğe en çok yol açanlar da tek kullanımlık plastikler. Bunlar üretilen toplam plastiğin yaklaşık %40’ını oluşturuyor ve bizim birkaç dakika kullanıp atmamız için olan ürünler yüzyıllarca doğada kalmaya devam ediyor. Tek kullanımlık plastikler yasaklansın!