AŞIRILIKÇI ARKETİPLER ÖLÇEĞİ NEDİR?

Tek psikolojik gerçeklik nedir sizce? Bir kitle davranışını ya da aşırı uçlarda olan grupların neden böyle davrandığını anlamak için neye bakmak gerekir? Sorunun cevabını bulmak çok da zor değil. Her şeyin temelinde anlamamız gereken tek bir gerçeklik var aslında, o da: Birey. Bireyin psikolojisini anladığımızda çoğu sorunun çözümüne ulaşmış olacağız.

Psikolog Gordon Allport, kitle davranışını anlamak için birey psikolojisinden yola çıkmak gerekir demiştir. Bu noktada kişilik psikolojisi bilhassa treytler(ayırıcı özellikler) bize yol gösterici olacaktır. Kişilik, bireyin sahip olduğu ve bireyi diğerlerinden ayıran özellikler bütünüdür. Allport, kişinin biricikliğine kendine özgü oluşuna vurgu yaparak treytler kuramının temelini oluşturmuştur. Peki insanları dışarıdan gözlemleyip sonuçlar çıkarmak ne kadar yeterli olur acaba? İşte bu noktada, Carl Gustav Jung, diğer psikanalistlerden farklı olarak bireylerin iç dünyalarını irdelemeye çalışmıştır. Böylece insanların davranışlarını gerçekleştirirken hissettikleri duyguları ve hayalleri inceleyerek iç dünyalarında etkin olan potansiyel güçleri diğer bir değişle arketipleri ortaya çıkarttığı söylenebilir. Literatüre Carl Gustav Jung tarafından kazandırılan “arketip” kavramı kollektif bilinçaltını oluşturan öğelerdir.

Artık esas konumuza dönebiliriz. Aşırılıkçı Arketipler Ölçeği nedir? Psikoloji araştırmacıları, “Aşırılıkçı Arketipler Ölçeği” oluşturarak önemli bir bulaşa imza attılar. Araştırmacılar, şiddet içeren aşırılıkçı insanlar arasında bulunan farklı psikolojik özellikleri ayırt etmeye yardımcı olmak için Aşırılıkçı Arketipler Ölçeği olarak bilinen yeni bir ölçek geliştirdi ve onayladı. Norveç Oslo Üniversitesi’nden Milan Obaidi ve Sara Skaar ve meslektaşları, araç ve doğrulama sonuçlarını yakın zamanda 20 Temmuz 2022’de PLOS ONE dergisinde sunmuşlardır.

Şiddet içeren aşırılık yanlısı gruplara katılan insanlar, motivasyonları, bilgileri, kişilikleri ve diğer faktörler açısından büyük farklılıklar gösterebilir. Bununla birlikte, şiddet içeren aşırılıklar üzerine yapılan araştırmalar, bu tür araştırmaların kapsamını ve faydasını sınırlayarak, genellikle bu varyasyonu ihmal etmiştir. Diğer bir deyişle önceki çalışmalar aşırılık yanlılarının psikolojik heterojenliğini göz ardı etmiştir.  Obaidi ve meslektaşları, bu konuyu ele almaya yardımcı olmak için, aşırılık yanlıları arasındaki heterojenliği yakalayan yeni bir ölçek geliştirmek için daha önceki araştırmaları temel alarak daha incelikli bir çalışma ortaya koymuşlardır.

Yeni Aşırılıkçı Arketipler Ölçeği, aşırılık yanlısı arketiplerin beş boyutunu içeriyor: “maceracı”, “yol arkadaşı”, “lider”, “başıboş”(drifter) ve “uyumsuz”. Örneğin, bir maceracı, heyecandan ve kahraman olma ihtimalinden dolayı, aşırılığa çekilebilirken, bir “başıboş”, bir gruba ait olma ihtiyacında olabilir. Bu durum aynı Carl Jung’un belirttiği gibi bilinç düzeyinde her ne kadar dışa dönük olsanız da bilinçaltı düzeyinde içe dönük olabilirsiniz.

 Araştırmacılar, bir arketip içinde mükemmel bir şekilde yer almadığı durumlara izin vermek ve bir kişinin aşırılıkçı bir arketipe geçişini yakalayabilmek için arketipleri boyutlar olarak ele almayı tercih ettiler. Daha sonra araştırmacılar, Aşırılıkçı Arketipler Ölçeğini doğrulamaya yardımcı olmak için birkaç analiz gerçekleşirdi. İnsanların ölçekteki puanları ile kişilik özelliklerini, sosyopolitik tutumları, ideolojileri,  ön yargıyı ve etnik kimliği değerlendiren birkaç iyi yapılandırılmış ölçekte aldıkları puanlar arasındaki ilişkileri test ettiler. Ayrıca, ölçeğin cinsiyet, siyasi yönelim, yaş ve etnik köken ile ilgili çeşitli özellikler ekseninde uygulanabilirliğini doğruladılar. Hazırladıkları ölçeği doğrulamak için kişilik özelliklerinin yanında yukarıda belirtilen sosyopolitik tutumlar, ideolojiler vb. yapılar açısından da değerlendirme yapmak önemliydi çünkü bu yapılar siyasi aşırılıkçılık ve dış grup hoşgörüsüzlüğünde yaygın olarak rol oynamaktaydı.

Doğrulama analizleri, ölçeğin, siyasi yönelim ve etnik köken dahil olmak üzere öngörücü geçerliliğini ve ayrıca arketiplerin sürekli olarak farklı kişilik ve davranış profillerini yansıttığı fikrini destekledi. Örneğin “maceracı” arketipi, dışa dönüklük ve şiddet içeren davranışsal niyetlerin kişilik özellikleriyle, “uyumsuzluk” ise narsisizm, Makyavelizm ve psikopati ile ilişkilendirildi.

Araştırmacılar, ölçeklerinin gelecekteki araştırmalarda uygulanmasının aşırıcılıkla mücadele çabalarına ilham vererek yardımcı olabileceğini öne sürüyorlar. Ayrıca araştırmacılar, grup temelli aşırılıkçılara odaklanan yeni çalışmalara da kazanımlar sağlayacağını belirtiyorlar.

Sonuç olarak oluşturulan ölçek, aşırılık yanlısı gruplara katılmak ve bunlar içinde farklı roller almak için farklı motivasyonları yansıtan farklı arketip boyutlarını ölçme noktasında önemli katkılar sağlamıştır. Çalışmanın, ileri çalışmalara bilhassa radikalizm ve terörle ilgili aşırılıkçı bireylerin bu davranışları sergilemelerinin altında yatan nedenleri açıklamaya ve özelliklerini belirlemeye ilişkin çalışmalara da yol gösterici olacağı düşünülebilir.

Kaynaklar:

Gürel, N., Kişilik Psikolojisi, Önyargının Psikolojisi ve Kamuoyu: Gordon Allport ve Walter Lipmann’ın Görüşleri Çerçevesinde Bir Değerlendirme, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2),  2011

Karaburun M., Aşıcıoğlu F., Aşırılıkçı Düşünce Biçimi Ölçeği Türkçe Uyarlama Çalışması, Türkiye Klinikleri Adli Tıp ve Adli Bilimler Dergisi, 18(1), 2021

Yılmaz, F.B., Carl Gustav Jung’un Arketipleri Bağlamında “Persil, Magnum, Eti Canga” Reklam Filmlerinin Çözümlemeleri, Halkla İlişkiler ve Reklam Çalışmaları E-Dergisi, 1(1), 2018

* https://www.sciencedaily.com/releases/2022/07/220720150608.htm

Not: Yazım bilgiustam.com'da yayına alınmıştır.

https://www.bilgiustam.com/asirilikci-arketipler-olcegi-nedir/